ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΧΑΤΖΗΠΑΡΑΣΚΕΥΑΙΔΗΣ
«Πρέπει εσύ να αποτελείς την αλλαγή που θέλεις να δεις στον κόσμο»
(Μαχάτμα Γκάντι)
1.Η έννοια της αειφορίας
Η καθιέρωση και εξάπλωση του όρου «βιώσιμη ή αειφόρος ανάπτυξη» σε διεθνές επίπεδο έγινε μέσω της δημοσιοποίησης της έκθεσης που συνέταξε η Επιτροπή για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη (World Commission on Environment and Development-WCED), υπό την προεδρία της τότε πρωθυπουργού της Νορβηγίας Bro Harlem Brutland, με τίτλο « Το κοινό μας μέλλον». Η έκθεση συνεισφέρει με ρεαλιστικές και καινοτόμες προτάσεις στην υπέρβαση της αντίθεσης περιβαλλοντικής διατήρησης και οικονομικής ανάπτυξης. Ορίζει ως βιώσιμη ανάπτυξη αυτή που «ικανοποιεί τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να στερεί το δικαίωμα των μελλοντικών γενιών να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες», συμπληρώνοντας ότι «η βιώσιμη ανάπτυξη απαιτεί να καλύπτονται οι βασικές ανάγκες όλων και να παρέχεται σε όλους η ευκαιρία να ικανοποιούν τις φιλοδοξίες τους για μια καλύτερη ζωή» (1).
Η έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης –όπως προσδιορίζεται μέσω της έκθεσης- δεν περιορίζεται μόνο στη βιώσιμη χρήση των φυσικών πόρων, αλλά επεκτείνεται και σε οικονομικοπολιτικούς παράγοντες, ενώ παράλληλα αναγνωρίζει την ανάγκη για ανάληψη δράσης σε διεθνές επίπεδο, προκειμένου να καταπολεμηθεί η φτώχια και η υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Το περιβάλλον, αναδεικνύεται πλέον ως αυταξία, ως προϋπόθεση για την επιβίωση των ανθρώπινων κοινωνιών, αλλά και η κρίσιμη παράμετρος για την ανάπτυξη, ενώ εντοπίζεται η αλληλεξάρτηση μεταξύ περιβαλλοντικής υποβάθμισης, κοινωνικής ευημερίας και οικονομικής αποδοτικότητας. Η τεκμηρίωση αυτών των σχέσεων αλληλεξάρτησης περνάει μέσα από την αναγνώριση των αιτίων και συνεπειών που χαρακτηρίζουν μια σειρά φαινομένων περιβαλλοντικής υποβάθμισης και που συνιστούν ορατές απειλές για την ίδια την επιβίωση στον πλανήτη.
Η βιωσιμότητα προϋποθέτει τρία διακριτά και αλληλεξαρτώμενα συστήματα:
-της οικονομίας
-της κοινωνίας
-της φύσης
Η ικανοποιητική λειτουργία των συστημάτων αυτών αποτελεί αναγκαία, όχι όμως ικανή συνθήκη για την επίτευξη της. Η οικονομική αποτελεσματικότητα , η κοινωνική δικαιοσύνη και περιβαλλοντική προστασία συνιστούν τους τρεις πυλώνες της βιώσιμης ανάπτυξης. Η Επιτροπή για την Βιώσιμη Ανάπτυξη του ΟΗΕ προσθέτει μια τέταρτη διάσταση στην βιωσιμότητα: το θεσμικό πλαίσιο. Προτείνει δε τη χρήση θεσμικών δεικτών που αφορούν στην ικανότητα μιας κοινωνίας να προσαρμόζεται, να επινοεί και να αποδέχεται οικονομικές και κοινωνικές καινοτομίες (2).
Το πρόταγμα της αειφορίας, όπως αυτό διατυπώθηκε με τις διεθνείς συνθήκες, τη στρατηγική της ΕΕ και το τελευταίο ελληνικό Σύνταγμα, αποτελεί τη συλλογική απάντηση στο δίλημμα της εποχής μας «ανάπτυξη ή περιβάλλον». Η ίδια ή έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης έχει πια καθιερωθεί στο επιστημονικό αλλά και στο καθημερινό λεξιλόγιο, ενώ κατακτά μια περίοπτη θέση και στην πολιτική ατζέντα, τόσο σε διεθνές όσο και σε εθνικό επίπεδο. Το ζητούμενο σήμερα είναι η μετουσίωση της σε ένα λειτουργικό σύνολο στόχων και μέτρων πολιτικής.
2.Ορισμός και περιεχόμενο του αειφόρου σχολείου
Αειφόρο σχολείο είναι αυτό που ετοιμάζει τους νέους για ένα αειφορικό τρόπο ζωής (από τις κατασκευές μέχρι τις καθημερινές πρακτικές) και τους οδηγεί σε μια δέσμευση να φροντίζουν:
- για την υγεία και ευημερία των ίδιων
- για τους άλλους (ανεξάρτητα από τις διαφορές κουλτούρας, απόστασης και γενεάς)
-για το τοπικό και παγκόσμιο περιβάλλον (Μ.Βρετανία/ Υπ.Παιδείας,2006).
Τα επίπεδα οργάνωσης του αειφόρου σχολείου διακρίνονται στα εξής:
Α. ΤΟ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ
Στο αειφόρο σχολείο εφαρμόζονται:
-ομαδοσυνεργατική μέθοδος διδασκαλίας
-ενεργητική συμμετοχή του μαθητή
-εισαγωγή τεχνολογικών καινοτομιών
-μαθητοκεντρικές διδακτικές προσεγγίσεις
-αναπτύσσονται οι δεξιότητες και ικανότητες των μαθητών για κριτική σκέψη
ανάπτυξη δημοκρατικής συνείδησης
Β. ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΟ
Το αειφόρο σχολείο :
-Υιοθετεί τη δημοκρατική και συμμετοχική διαδικασία λήψης αποφάσεων στο σχολείο.
-Τα μαθητικά συμβούλια (5μελές, 15μελές) συνεδριάζουν τακτικά.
-Οι γονείς συμμετέχουν στη σχολική ζωή.
-Η δημοκρατική λειτουργία του συλλόγου διδασκόντων.
-Η τοπική αυτοδιοίκηση εμπλέκεται πέρα από την επιχορήγηση/συντήρηση με την υποστήριξη μιας ποικιλίας σχολικών δράσεων.
Γ. ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ
Το αειφόρο σχολείο θέτει ως στόχο τη μείωση του οικολογικού του αποτυπώματος και ειδικότερα τη μείωση:
Το αειφόρο σχολείο θέτει ως στόχο τη μείωση του οικολογικού του αποτυπώματος και ειδικότερα τη μείωση:
- της κατανάλωσης ενέργειας
-της κατανάλωσης χαρτιού
-της κατανάλωσης νερού
3.Το παράδειγμα της Μ.Βρετανίας
Το Υπουργείο Παιδείας της Μ.Βρετανίας έχει θέσει ως στόχο τη βελτίωση της λειτουργικότητας των σχολικών κτηρίων (μέσω αλληλεπίδρασης με την τοπική κοινωνία και της υιοθέτησης φιλικών προς το περιβάλλον τεχνολογιών)και τη βελτίωση της εικόνας και της αυτοεικόνας των σχολείων(3).
Το 2006 θεσμοθετήθηκε το Εθνικό Πλαίσιο για τα αειφόρα σχολεία(4),το οποίο περιλαμβάνει:.
α. Μια υποχρέωση για μέριμνα απέναντι στους ανθρώπους που βρίσκονται μακριά, τις μελλοντικές γενιές και τον υπόλοιπο κόσμο.
β. Μια ολιστική προσέγγιση στην εκπαίδευση για την αειφόρο ανάπτυξη (ΕΑΑ):
-μέσα από το αναλυτικό πρόγραμμα (διδασκαλία και μάθηση)
-τις εγκαταστάσεις (κτίρια και ελεύθερους χώρους) και
-μέσα από την ενασχόλησή του με την κοινότητα (εγγύτερη και ευρεία)
γ. Μια επιλογή από «σημεία εισόδου» ή «πύλες» (doorways) μέσα από τις οποίες τα σχολεία θα μπορούσαν να εισάγουν και να αναπτύξουν αειφορικές πρακτικές.
Οι οκτώ προτεινόμενες «πύλες» είναι:
-τρόφιμα και ποτά
- ενέργεια και νερό
- μετακίνηση και κυκλοφορία
- αγορές και απόβλητα
- κτίρια και σχολικές αυλές
-ένταξη και συμμετοχή
-τοπική ευημερία
-πλανητική διάσταση
Το πλαίσιο περιλαμβάνει τα αποτελέσματα που προσδοκούνται μέχρι το 2020,όπου θα πρέπει όλα τα σχολεία να είναι υποδείγματα χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και να μεγιστοποιήσουν τη χρήση του βρόχινου νερού και του ανακυκλωμένου νερού από απόβλητα.
Ένα πιο αειφόρο σχολείο έχει πολλά πλεονεκτήματα:
-Η διδασκαλία και η μάθηση βασίζονται περισσότερο σε ζητήματα της καθημερινής ζωής και έχουν περισσότερη σχέση με τις ανάγκες των μαθητών με αποτέλεσμα οι μαθητές να είναι πιο ικανοποιημένοι.
-Το σχολείο εξοικονομεί χρήματα συντηρώντας τους πόρους του και αγοράζοντας πιο συνετά.
-Οι γονείς και η κοινότητα συμμετέχουν περισσότερο στη σχολική ζωή καθώς σχολείο και κοινότητα μαθαίνουν μαζί το δρόμο για πιο αειφορικούς τρόπους διαβίωσης(5).
4.Η περίπτωση της Ελλάδας
Α. Το «Βραβείο Αειφόρου Σχολείου»
Το «Βραβείο Αειφόρου Σχολείου» είναι ένας διαγωνισμός μεταξύ σχολείων Α/θμιας και Β/ θμιας Εκπ/σης(Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος υπό την αιγίδα του ΥΠΔΒΜΘ)(6).
Τα σχολεία διαγωνίζονται στην επίτευξη καλύτερων επιδόσεων σε τρεις τομείς: Α. Το παιδαγωγικό
Β. Το κοινωνικό και οργανωτικό
Γ. Το περιβαλλοντικό
Β. Το κοινωνικό και οργανωτικό
Γ. Το περιβαλλοντικό
Για κάθε ένα από τους τομείς αυτούς υπάρχουν συγκεκριμένοι «δείκτες» ή κριτήρια, με τα οποία γίνεται η σύγκριση μεταξύ των σχολείων που συμμετέχουν στον διαγωνισμό. Οι δείκτες αυτοί στηρίζονται σε σημαντικό βαθμό στο σετ των «δεικτών αειφόρου ανάπτυξης» του Ο.Η.Ε., ενώ έχουν ληφθεί υπόψη και οι «δείκτες εκπαίδευσης για την αειφορία» που έχει δημιουργήσει η UNΕCE. Τα σχολεία συμμετέχουν στον διαγωνισμό «Βραβείο Αειφόρου Σχολείου» προαιρετικά, χωρίς να αναλαμβάνουν δεσμεύσεις σε περίπτωση αποχώρησης.
Β. Βιοκλιματικά σχολεία ΟΣΚ
Από το 2007 όλα τα νέα σχολεία της ΟΣΚ ΑΕ είναι βιοκλιματικά, εξασφαλίζοντας βέλτιστες συνθήκες με τη μικρότερη κατανάλωση ενέργειας. Σκοπός του ενεργειακού σχεδιασμού των διδακτηρίων είναι η υλοποίηση ενός μη ενεργοβόρου, φιλικού προς το περιβάλλον κτιρίου, το οποίο θα καλύπτει όλες τις προδιαγραφές ασφάλειας και θα εξασφαλίζει καλύτερες συνθήκες λειτουργίας των χώρων, ενώ παράλληλα θα λειτουργεί ως ζωντανό «εργαστήρι» περιβαλλοντικής εκπαίδευσης(7).
Για κάθε σχολείο συντάσσεται τεχνοοικονομική μελέτη ενεργειακών κερδών και απόσβεσης των δαπανών. Γίνεται επίσης χρήση Κανονισμού Ενεργειακής Απόδοσης Κτιρίων (ΚΕΝΑΚ) σε όλες τις νέες μελέτες.
Έχουν τοποθετηθεί φωτοβολταϊκά συστήματα σε 20 σχολεία, ενώ υπό κατασκευή τελούν άλλα 74.Εκτός από τα ενεργειακά οφέλη, τα φωτοβολταϊκά συστήματα θα προσφέρουν έσοδα στα σχολεία, αφού το παραγόμενο ηλεκτρικό ρεύμα θα το πωλούν στη ΔΕΗ.
Αξίζει να σημειώσουμε ότι για τα 20 βιοκλιματικά σχολεία, που έχουν ήδη εγκατασταθεί φωτοβολταϊκά συστήματα, το σύνολο εγκατεστημένης ισχύος ανέρχεται στα 945 KW ,με αντιστοιχία φύτευσης 3150 δέντρων, με αποφυγή εκπομπών 1068 τόνων CO2 και οικονομική απόδοση : 550.000 € .
Τα κέρδη από την πώληση του ρεύματος θα επιστρέψουν στα σχολεία μέσω πράσινων επενδύσεων:
-βελτίωση θερμομόνωσης
-αλλαγή κουφωμάτων με διπλούς υαλοπίνακες
-αντικατάσταση λεβήτων
-αντικατάσταση φωτιστικών σωμάτων
-εγκατάσταση αισθητήρων φωτισμού και κίνησης
-διαχείριση ομβρίων
Γ.«Βρες το οικολογικό αποτύπωμα του σχολείου σου»
Το πρόγραμμα «Βρες το οικολογικό αποτύπωμα του σχολείου σου» πραγματοποιείται από τη Δ/νση Α/θμιας Εκπ/σης Σερρών. Μετέχουν η ΔΕΗ, ΥΠΕΚΑ,ΚΑΠΕ και το ΤΕΙ Σερρών. Η Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Νομού Σερρών (Ελλάδα) σχεδίασε και δημιούργησε μια ιστοσελίδα που απευθύνεται σε σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι μαθητές των σχολείων μπορούν να μπαίνουν στην ιστοσελίδα, να δίνουν κάποιες αρχικές πληροφορίες για το σχολείο τους και να υπολογίζουν το οικολογικό/ενεργειακό τους αποτύπωμα, δηλαδή την ποσότητα του διοξειδίου του άνθρακα για την έκλυση της οποίας ευθύνεται το σχολείο τους με την κατανάλωσή του(8).
Οι δράσεις που προτείνει το πρόγραμμα αυτό στους μαθητές δεν ξεκινούν μπροστά στον υπολογιστή. Οι μαθητές, πριν υπολογίσουν μέσω της ιστοσελίδας το αποτύπωμα του σχολείου τους, γίνονται ερευνητές και δουλεύοντας σε ομάδες συγκεντρώνουν κάποια στοιχεία με τον εκπαιδευτικό τους ώστε να είναι σε θέση να δώσουν όλες τις απαραίτητες πληροφορίες που απαιτεί το πρόγραμμα (π.χ. αριθμό λαμπτήρων, είδος λαμπτήρων, ποσότητα πετρελαίου, επίπεδο κατανάλωσης κλιματιστικών, αριθμός υπολογιστών, τρόπος χρήσης των εκτυπωτών και των άλλων μηχανημάτων κλπ). Το πρόγραμμα περιλαμβάνει δράσεις τόσο σε επίπεδο σχολικής τάξης όσο και σε επίπεδο σχολικής μονάδας.
Δ. Ενεργειακές μελέτες σε σχολεία της Ερμούπολης
Ο Δήμος Ερμούπολης συμμετείχε το 2009 στη δράση του προγράμματος «ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ» του Υπουργείου Ανάπτυξης με προτάσεις ενεργειακών βελτιώσεων σε δύο δημοτικά κτίρια, προμήθεια συστήματος κεντρικής διαχείρισης του δημοτικού φωτισμού και ενημερωτικές δράσεις των δημοτών. Τα προτεινόμενα –προς βελτίωση- δημοτικά κτίρια είναι το 1ο Δημοτικό Σχολείο Ερμούπολης και το 5ο Δημοτικό Σχολείο Ερμούπολης(9).
Στα πλαίσια των ενεργειών κοινωνικής ευθύνης, ιδιωτική εταιρεία πρότεινε στο Δήμο Ερμούπολης την εκπόνηση ενεργειακών μελετών για τα υπόλοιπα Δημοτικά Σχολεία και Νηπιαγωγεία της Ερμούπολης, ως χορηγία για το 2010. Η δράση εκπονήθηκε κατά το χρονικό διάστημα Μαρτίου-Απριλίου 2010 με στόχο την παροχή ενός οδηγού, προς την Τεχνική Υπηρεσία Δήμου Ερμούπολης και τις Επιτροπές Παιδείας, για την αναβάθμιση της ενεργειακής απόδοσης των δημοτικών σχολικών κτιρίων λαμβάνοντας υπόψη τις εξωτερικές κλιματολογικές συνθήκες, τις κλιματικές απαιτήσεις των εσωτερικών χώρων, τα θερμικά χαρακτηριστικά των κτιρίων, τις εγκαταστάσεις θέρμανσης και κλιματισμού, τον αερισμό, τα συστήματα σκίασης και ηλιακής προστασίας.
5.Αντί επιλόγου
Από τα όσα προαναφέραμε, γίνεται εμφανές ότι στη χώρα μας οι καινοτόμες προσεγγίσεις στην εκπαίδευση υιοθετούνται με καθυστέρηση, μιας και υφίσταται απόσταση μεταξύ των διακηρύξεων και της υλοποίησης.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η ανυπαρξία θεσμικού πλαισίου για το αειφόρο σχολείο έρχεται σε αντίθεση με τις αρχές της Εκπαίδευσης για την Αειφορία.
Παρόλα αυτά δε λείπουν για παράδειγμα οι μεμονωμένες προσπάθειες διευθυντών ,που -μέσω της αναζήτησης χορηγών- προσπαθούν να εγκαταστήσουν φωτοβολταϊκά συστήματα στα σχολεία (π.χ το Δ.Σ Βίβλου Νάξου).
Κλείνοντας, θεωρούμε ότι είναι ανάγκη να θεσμοποιηθεί η ένταξη των σχολείων στο πρόταγμα της αειφόρου ανάπτυξης, μέσω της διαβούλευσης για τη δημιουργία θεσμικού πλαισίου για τα αειφόρα σχολεία.
Η εμπειρία της εφαρμογής της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στη χώρα μας και η κρίσιμη μάζα των εκπαιδευτικών, που έχουν εμπλακεί σε προγράμματα και δράσεις περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, μπορούν να αποτελέσουν τον πυρήνα της υιοθέτησης και εφαρμογής των αρχών της αειφορίας σε θεσμοθετημένο πλέον επίπεδο.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1.Commission of the European Communities (2005 ),Draft declaration on guiding principles for sustainable development(COM(2005)218 final)
2.Τσαντίλης Δ.(2003),Οι 3+1 διαστάσεις της αειφορίας(Στο: Ευθυμιόπουλος Η.-Μοδινός Μ.(Επιμ.)Οι δρόμοι της αειφορίας, Ελληνικά Γράμματα,41-61)
3.Huckle, J. &Sterling, S. (eds.) 1996, Education for Sustainability, Earthscan, London.
4.National Framework for Sustainable Schools .The eight doorways.
5.Huckle J.(2011)Εκπαίδευση για την Αειφορία: Κατευθύνσεις για τη μεταρρύθμιση του αναλυτικού προγράμματος http://www.aeiforosxoleio.gr/content/sources/Huckle%20Educ%20Sustain.pdf
7.Βιοκλιματικά σχολεία ΟΣΚ http://www.osk.gr/index.php?page=396&showmore=1
8. Το πρόγραμμα «Βρες το οικολογικό αποτύπωμα του σχολείου σου»
9.Παρουσίαση μελετών εξοικονόμησης ενέργειας σε σχολικά κτίρια του Δήμου Ερμούπολης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.