Πραγματεία για τον αρχαιότερο συριανό συγγραφέα

«Φερεκύδης ο Σύριος»

Ευάγγελος  Ν.Ρούσσος

ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΙΣΩΠΟΣ

ΑΘΗΝΑ 2010

Σελ.132

Η προσωκρατική φιλοσοφία αγνοήθηκε επί αιώνες από τους φιλοσόφους. Στα τέλη του 19ου αιώνα, η προσωκρατική φιλοσοφία αποτιμήθηκε στη βάση ενός αυστηρά εννοιολογικού μέτρου και χαρακτηρίστηκε είτε ως προθάλα­μος της επιστημονικής σκέψης είτε, αντιστρόφως ως μυστηριακή απόκλιση από αυτήν. Μόλις τις πρώτες δεκαετίες του 20 ου αιώνα αναγνωρίστηκε στην προσωκρατική φιλο­σοφία ένα είδος ιδιαίτερου χαρακτήρα και μιας ιστορικής "αυτοτέλειας". Η προσωκρατική φιλοσοφία τοποθετήθηκε σ' ένα γόνιμο κεντρικό σημείο μεταξύ των προεννοιολογικών —θρη­σκευτικών και μεταμυθικών— ορθολογικών αντιλήψεων(1).

          Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι θεωρούνται οι πρώτοι που διατύπωσαν συγκεκριμένες φιλοσοφικές θεωρίες, εγκαταλείποντας την αυθεντία της παράδοσης. Τα ερωτήματα που θέτουν αφορούν κυρίως στην Κοσμογονία, ως απάντηση στο ερώτημα για τη γένεση του κόσμου, στην Κοσμολογία, ως απάντηση στο ερώτημα για την υφή και τη λειτουργία του κόσμου και στην Γνωσιολογία, ως απάντηση στο ερώτημα ποιες είναι οι δυνατότητες και τα όρια της ανθρώπινης σκέψης.

       Πρώτοι αυτοί έθεσαν ερωτήματα για τον κόσμο που μας περιβάλλει και προσπάθησαν να δώσουν απαντήσεις στηριγμένοι στον ανθρώπινο ορθό λόγο και όχι στις προτάσεις ή την κηδεμονία μιας θρησκείας. Γι' αυτό ακριβώς είναι σημαντικοί ,γιατί πρώτοι αυτοί επιχείρησαν να ερμηνεύσουν τον κόσμο και τα πράγματα γύρω τους συγκροτώντας ορθολογικά επιχειρήματα, κάτι που έθρεψε την ανθρώπινη σκέψη και την επιστήμη έως σήμερα. Γι' αυτό ο Καρλ Πόππερ διακήρυξε την επιστροφή στους προσωκρατικούς, μας προέτρεψε δηλαδή να ξαναβρούμε την απαρχή της ορθολογικής σκέψης(2).

      Ο προσωκρατικός κοσμολόγος Φερεκύδης, γιος του Bαβύα και σύγχρονος του Aναξίμανδρου, γεννήθηκε στη Σύρο (6ος π.X. αιώνας) και ίδρυσε φιλοσοφικομαθηματική σχολή στη Σάμο, όπου πιστεύεται ότι είχε μαθητή τον Πυθαγόρα (ο οποίος όταν έμαθε ότι ο Φερεκύδης ήταν στα τελευταία του ,ταξίδεψε από την Ιταλία στη Δήλο). Στη διαμόρφωση της κοσμολογικής θεωρίας του φαίνεται πως επηρεάστηκε από τις ορφικές ιδέες, τη θεωρία του Θαλή, τη Θεογονία του Hσιόδου και τις δοξασίες των ιερέων της αρχαίας Aιγύπτου.

         Ο Φερεκύδης είναι ένας από τους πρώτους Έλληνες πεζογράφους. Έγραψε έργο για τη φύση με τον περίεργο τίτλο: «Επτάμυχος» ή «Πεντέμυχος», όπου αναπτύσσεται μια φανταστική ιστορία σχετικά με τη δημιουργία του κόσμου. Η ιστορία αυτή έχει χαρακτήρα μυστικιστικής θεογονίας. Ο Φερεκύδης στο έργο του αυτό θεωρεί ως αιώνιες αρχές των όντων το Δία, τον αέρα, το χρόνο και τη γη και δέχεται τη μετεμψύχωση, όπως ερμηνεύουν κάποιες του αλληγορίες οι νεοπλατωνικοί.

               Ο Φερεκύδης θεωρείται ως θεολόγος, μύστης,  μάντης, ως ο πρώτος συνθέτης θεογονίας σε πεζό λόγο. Χαρακτηρίζεται ως σοφός, αλληγορικός, αινιγματικός, σκοτεινός , τερατολόγος και μωρός(3).Μυθογράφος όντας, παρουσιάζει στο έργο του τους θεούς να εκδηλώνονται με ανθρώπινο ήθος.

           Σύμφωνα με τη θεωρία του ο Δίας δημιούργησε τον κόσμο από τον χρόνο. Δηλαδή ο χρόνος παρήγαγε τον αέρα, ο αέρας τη φωτιά και η φωτιά το νερό. O ίδιος υποτίθεται –σύμφωνα με την παράδοση– ότι υποστήριζε πως το πρωταρχικό στοιχείο ήταν η γαία , ούτως ώστε να ολοκληρωθεί η εικόνα με έναν σοφό ο οποίος εμφανιζόταν ως υποστηρικτής του τελευταίου εκ των τεσσάρων στοιχείων, μετά το ύδωρ του Θαλή, τον αέρα του Aναξιμένη και το πυρ του «σκοτεινού» φιλοσόφου Hράκλειτου.

       Ο συριανός λόγιος  Ευάγγελος  Ν.Ρούσσος (γνωστότερος στους συριανούς αναγνώστες  από την διεύθυνση του περ.ΣΥΡΙΑΝΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ αλλά και από τη συνεχή αρθρογραφική του ενασχόληση με την ιστορία και τον πολιτισμό της Σύρου στην εφ.ΑΠΟΨΗ και άλλα έντυπα)αναφέρει χαρακτηριστικά στον πρόλογο του βιβλίου του ότι «ήδη στην αφετηρία της επιστημονικής μου σταδιοδρομίας, γεννήθηκε η επιθυμία μου να γράψω ένα βιβλίο γι αυτόν το μακρινό πρόγονο», συμπληρώνοντας ότι  «κανένας έλληνας συγγραφέας δεν έχει επιχειρήσει κάτι τέτοιο». Με τη σεμνότητα που τον διακρίνει ομολογεί ότι «ανέβαλλα επί δεκαετίες την πραγμάτωση του εγχειρήματος, επειδή δεν ένιωθα επαρκής για την ερμηνεία του φερεκύδειου έργου στο ιστορικό του πλαίσιο».

       Το πόνημα του Ε.Ν Ρούσσου, το οποίο ολοκληρώθηκε το καλοκαίρι του 2010, περιλαμβάνει κατά θεματική συνάρθρωση όλα τα σωζόμενα αποσπάσματα του αρχαίου συριανού φιλοσόφου , καθώς  και  το σύνολο των αρχαίων ελληνικών, λατινικών και βυζαντινών μαρτυριών , που αναφέρονται στη ζωή και το έργο του Φερεκύδη. Αξίζει να σημειωθεί ότι το σύνολο του υλικού παρατίθεται στο πρωτότυπο και σε ελληνική μετάφραση. Το βιβλίο συμπληρώνεται από μεστή σχολιογραφία και πλήρη βιβλιογραφία.

        Πρόκειται για ένα κυριολεκτικό άθλο, που μόνο η στέρεη αρχαιογνωστική σκευή του συγγραφέα , αποκτημένη κατά την  50χρονη εξαντλητική ενασχόλησή του  με την αρχαία ελληνική γραμματεία και ειδικότερα με την προσωκρατική φιλοσοφία, θα μπορούσε να φέρει σε πέρας.

ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΧΑΤΖΗΠΑΡΑΣΚΕΥΑΙΔΗΣ

1.Erwin Schrodinger , «Η φύση και οι έλληνες. - Ο Κόσμος και η Φυσική»,Τραυλός,2000

2.Συνέντευξη Β.Κύρκου «Μια μνημειώδης έκδοση για τους Προσωκρατικούς στο ελληνικό κοινό»,εφ.ΑΥΓΗ,7/12/10

3.Ευάγγελος  Ν.Ρούσσος, «Φερεκύδης ο Σύριος», ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΙΣΩΠΟΣ ΑΘΗΝΑ 2010,Σελ.95